The World’s First Superpower! These Secrets of Ancient Rome Will Surprise You: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ: ਸਦੀਵੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ – ਜਿੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅੱਜ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ! ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੋਸਤੋ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ (Punjabi FactoPedia) ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ! ਮੈਂ ਹਾਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ।
ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਅੱਜ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋ – ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਸਾਡੇ ਕਾਨੂੰਨ, ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਸਾਡੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ – ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਕਿੱਥੇ ਹਨ? ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਭਿਅਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਦੁਨੀਆ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਵਿਰਾਸਤ (legacy) ਛੱਡੀ ਜੋ ਅੱਜ 2000 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ (Ancient Rome) ਦੀ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਹਿੰਮਤ ਦੀ, ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਦੀ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਕਮਾਲਾਂ ਦੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਜਿਸਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ “ਸਦੀਵੀ ਸ਼ਹਿਰ” (The Eternal City) ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੀ ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਰਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਚੁੱਕਾਂਗੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਾਂਗੇ:
- ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਵੇਂ ਰੱਖੀ ਗਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਘਿਆੜੀ ਨੇ ਪਾਲਿਆ ਸੀ?
- ਰੋਮ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਣਰਾਜ (Republic) ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਾਮਰਾਜ (Empire) ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਗਿਆ?
- ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਕਮਾਲ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਲੋਸੀਅਮ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੁਲ (aqueducts), ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ?
- ਅਤੇ, ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ ਦਾ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ?
ਆਓ, ਮਿਲ ਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲੀਏ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖੀਏ।
ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ: ਰੋਮੂਲਸ ਅਤੇ ਬਘਿਆੜੀ
ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਵੇਂ ਰੱਖੀ ਗਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਘਿਆੜੀ ਨੇ ਪਾਲਿਆ ਸੀ?
ਹਰ ਮਹਾਨ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਰੋਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਰੋਮੂਲਸ ਅਤੇ ਰੇਮਸ ਦੋ ਜੁੜਵਾਂ ਭਰਾ ਸਨ, ਜੋ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੇਵਤਾ, ਮਾਰਸ (Mars), ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਮਾਮੇ, ਰਾਜਾ ਅਮੂਲੀਅਸ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਟਾਈਬਰ ਨਦੀ (Tiber River) ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਸੀ। ਜਿਸ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਨ, ਉਹ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਜਾ ਲੱਗੀ। ਉੱਥੇ, ਇੱਕ ਮਾਦਾ ਬਘਿਆੜੀ (she-wolf), ਜਿਸਨੂੰ “ਲੂਪਾ” (Lupa) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਚਰਵਾਹੇ, ਫੌਸਟੂਲਸ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ।
ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਡੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲ ਪਛਾਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਨਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਖੁਦ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਸਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਸ ਪਹਾੜੀ ‘ਤੇ ਵਸਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਰੋਮੂਲਸ ਪੈਲਾਟਾਈਨ ਹਿੱਲ (Palatine Hill) ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰੇਮਸ ਐਵੇਂਟਾਈਨ ਹਿੱਲ (Aventine Hill) ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਰੇਮਸ ਨੇ 6 ਗਿਰਝਾਂ ਦੇਖੀਆਂ, ਪਰ ਰੋਮੂਲਸ ਨੇ 12 ਦੇਖੀਆਂ। ਇਸ ‘ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਰੋਮੂਲਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਰੇਮਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਰੋਮੂਲਸ ਨੇ 753 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਪੈਲਾਟਾਈਨ ਹਿੱਲ ‘ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ “ਰੋਮ” ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਇੱਕ ਕਥਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਰੋਮਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੈਵੀ ਉਤਪਤੀ (divine origin) ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਦਿੱਤਾ।
ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਤੋਂ ਸਾਮਰਾਜ ਤੱਕ: ਰੋਮ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਫ਼ਰ
ਰੋਮ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਣਰਾਜ (Republic) ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਾਮਰਾਜ (Empire) ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਗਿਆ?
ਰੋਮ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਫ਼ਰ ਉਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਨਾਟਕੀ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਰੋਮ ਇੱਕ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ (monarchy) ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਰੋਮੂਲਸ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਸੱਤ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਆਖਰੀ ਰਾਜਾ, ਟਾਰਕੁਇਨ ਦ ਪ੍ਰਾਊਡ (Tarquin the Proud), ਇੱਕ ਜ਼ਾਲਮ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। 509 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਰੋਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਮਨ ਗਣਰਾਜ (Roman Republic) ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
“ਰਿਪਬਲਿਕ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਚੀਜ਼” (the public thing)। ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸੈਨੇਟ (Senate) ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਦੋ ਕੌਂਸਲ (Consuls) ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜੋ ਰਾਜ ਦਾ ਕੰਮਕਾਜ ਦੇਖਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਗਭਗ 500 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਰੋਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੂਰੇ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ।
ਪਰ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਗਣਰਾਜ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਧਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਜਰਨੈਲ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੂਲੀਅਸ ਸੀਜ਼ਰ (Julius Caesar), ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ (civil wars) ਛਿੜ ਗਏ। ਜੂਲੀਅਸ ਸੀਜ਼ਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਗੋਦ ਲਏ ਪੁੱਤਰ, ਔਕਟੇਵੀਅਨ (Octavian) ਨੇ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਈ। 27 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ “ਔਗਸਟਸ” (Augustus) ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਰੋਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਉਸਨੇ ਸੈਨੇਟ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਅਸਲ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁਣ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ, ਜੋ ਅਗਲੇ 500 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ।
ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਕਮਾਲ: ਇੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ
ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਕਮਾਲ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਲੋਸੀਅਮ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੁਲ (aqueducts), ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ?
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮਨ ਸਿਰਫ਼ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਬੇਮਿਸਾਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਢਾਂਚੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਕੋਲੋਸੀਅਮ (Colosseum): ਜੋ ਕਿ ਰੋਮ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਐਮਫੀਥੀਏਟਰ (amphitheater) ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 50,000 ਤੋਂ 80,000 ਦਰਸ਼ਕ ਬੈਠ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਗਲੈਡੀਏਟਰਾਂ (gladiators) ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਨਤਕ ਤਮਾਸ਼ੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਲਈ 80 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਸਨ।
- ਪੈਂਥੀਓਨ (Pantheon): ਰੋਮਨ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਚਮਤਕਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਸਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗੁੰਬਦ (dome) ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਬਿਨਾਂ ਸਹਾਰੇ ਵਾਲਾ ਕੰਕਰੀਟ ਦਾ ਗੁੰਬਦ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ “ਓਕੂਲਸ” (oculus) ਯਾਨੀ ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਖਿੜਕੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਸਰੋਤ ਹੈ।
- ਐਕੁਆਡਕਟ (Aqueducts): ਰੋਮਨ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਸਿਰਫ਼ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਕੁਆਡਕਟ, ਯਾਨੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੁਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਬਣਾਇਆ। ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੋਂਟ ਡੂ ਗਾਰਡ (Pont du Gard) ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਲ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮੀਲਾਂ ਦੂਰ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ਾ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਟੀਕ ਗਣਨਾਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਣੀ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਹੀ ਢਲਾਣ ‘ਤੇ ਵਹਿ ਸਕੇ। ਅੱਜ, ਇਸਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਲ (World Heritage Site) ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਦੀਵੀ ਵਿਰਾਸਤ: ਰੋਮ ਅੱਜ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ
ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ ਦਾ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ?
ਭਾਵੇਂ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ 5ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ (legacy) ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਰੀ। ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਡੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ।
- ਭਾਸ਼ਾ: ਰੋਮਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਲਾਤੀਨੀ (Latin), ਅੱਜ ਭਾਵੇਂ ਬੋਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ, ਪਰ ਇਹ ਫ੍ਰੈਂਚ, ਸਪੈਨਿਸ਼, ਇਤਾਲਵੀ, ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਆਧੁਨਿਕ ਯੂਰਪੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲਾਤੀਨੀ ਵਿੱਚ ਹਨ।
- ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ: ਸਾਡੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਰੋਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। “ਗਣਰਾਜ” (Republic) ਦਾ ਵਿਚਾਰ, “ਸੈਨੇਟ” (Senate) ਦੀ ਧਾਰਨਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਰੋਮਨ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਿਧਾਂਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ “ਦੋਸ਼ੀ ਸਾਬਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਨਿਰਦੋਸ਼” (innocent until proven guilty) ਸਿੱਧੇ ਰੋਮਨ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ।
- ਕੈਲੰਡਰ: ਸਾਡੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੁਲਾਈ (ਜੂਲੀਅਸ ਸੀਜ਼ਰ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ) ਅਤੇ ਅਗਸਤ (ਔਗਸਟਸ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ), ਵੀ ਰੋਮਨ ਹਨ।
- ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ: ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਿੱਚ, ਮੇਹਰਾਬ (arch), ਗੁੰਬਦ (dome), ਅਤੇ ਕਾਲਮ (column) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜੋ ਰੋਮਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੀਤੀ, ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਬੈਂਕਾਂ, ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੋਜਨਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਗੂੰਜ
ਤਾਂ ਦੋਸਤੋ, ਇਹ ਸੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ। ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ-ਸ਼ਕਤੀ ਬਣਨ ਤੱਕ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਣ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ। ਰੋਮ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ (innovation) ਇੱਕ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਮਹਾਨਤਾ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕੋਲੋਸੀਅਮ ਦੇ ਖੰਡਰ, ਪੈਂਥੀਓਨ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁੰਬਦ, ਅਤੇ ਪੋਂਟ ਡੂ ਗਾਰਡ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਵਿਰਾਸਤ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਲੋਕਤੰਤਰ, ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਰਾਜ, ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਤਾ (citizenship) ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਆਧੁਨਿਕ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਰੋਮ ਸਿਰਫ਼ ਇਟਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਗੂੰਜ ਵਾਂਗ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਕਿਹੜੀ ਲੱਗੀ? ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਕੁਮੈਂਟ ਸੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ।
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪੋਸਟ ਪਸੰਦ ਆਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਈਕ ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰਨਾ ਨਾ ਭੁੱਲਣਾ। ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਬਲੌਗ ਨੂੰ ਸਬਸਕ੍ਰਾਈਬ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਲਓ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਸਕੋ। ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ ਅਗਲੀ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ। ਰੱਬ ਰਾਖਾ!