The deepest point on Earth! 😱 Even Everest would sink into it!

The deepest point on Earth! 😱 Even Everest would sink into it!  ਕੀ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ? ਰਹੱਸਮਈ ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ ਦੀ ਕਹਾਣੀ! ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੋਸਤੋ! ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਆਪਣੇ blog, ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ (Punjabi FactoPedia) ‘ਤੇ! ਮੈਂ ਹਾਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਖੋਜ (exploration) ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਚੰਦ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ, ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ‘ਤੇ ਘੁੰਮਦੇ ਰੋਵਰ (rovers), ਅਤੇ ਅੰਤਰਿਕਸ਼ ਦੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਕੀ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ?

ਕੀ ਹੋਵੇ ਜੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ? ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆ ਜਿੱਥੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ, ਜਿੱਥੇ ਦਾ ਦਬਾਅ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹਾਥੀਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਅਜਿਹੇ ਅਜੀਬੋ-ਗਰੀਬ ਜੀਵ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਬਿੰਦੂ, ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ (Mariana Trench) ਦੀ।

ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਹੈ? ਇਹ ਲਗਭਗ 11 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (ਜਾਂ 11,000 ਮੀਟਰ) ਹੈ। ਪਰ ਇਹ 11 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵੀ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੀ ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਇਸੇ ਰਹੱਸਮਈ ਖਾਈ ਦੇ ਰਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਚੁੱਕਾਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਾਂਗੇ:

• ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀ ਜਗ੍ਹਾ ਆਖਰ ਬਣੀ ਕਿਵੇਂ?
• ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ, ਜਿੱਥੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ, ਉੱਥੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ?
• ਕੀ ਇੰਨੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੀਵਨ ਮੌਜੂਦ ਹੈ?
• ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਬਹਾਦਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ ਹੈ?

ਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪਾਤਾਲ ਵੱਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ।

---

ਇੱਕ ਪਾਤਾਲ ਦਾ ਜਨਮ: ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ ਕਿਵੇਂ ਬਣੀ?

ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀ ਜਗ੍ਹਾ ਆਖਰ ਬਣੀ ਕਿਵੇਂ? ਇਸਦਾ ਜਵਾਬ ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਪਲੇਟ ਟੈਕਟੋਨਿਕਸ (plate tectonics) ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਪਰਤ, ਜਿਸਨੂੰ ਕ੍ਰਸਟ (crust) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਟੁਕੜਿਆਂ, ਯਾਨੀ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ, ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਪਲੇਟਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਜੁਲ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਲੇਟਾਂ (oceanic plates) ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ: ਵਿਸ਼ਾਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਪਲੇਟ (Pacific Plate) ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਮਾਰੀਆਨਾ ਪਲੇਟ (Mariana Plate)। ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਪਲੇਟ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੰਘਣੀਆਂ (dense) ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਲੇਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਹਲਕੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਮਾਰੀਆਨਾ ਪਲੇਟ ਨਾਲ ਟਕਰਾਈ, ਤਾਂ ਇਹ ਭਾਰੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮਾਰੀਆਨਾ ਪਲੇਟ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਖਿਸਕਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਬਡਕਸ਼ਨ (subduction) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਪਲੇਟ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੈਂਟਲ (mantle) ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਡੁੱਬਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਨੂੰ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਕਾਰਪੇਟ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਧੱਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਖਿੱਚ ਕਾਰਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਡੂੰਘੀ, ਤੰਗ, ਅਤੇ V-ਆਕਾਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਜਾਂ ਖਾਈ (trench) ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹੀ ਖਾਈ ਹੈ ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸਥਿਰ (stable) ਸਮੁੰਦਰੀ ਖਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਚੈਲੰਜਰ ਡੀਪ: ਇੱਕ ਅਤਿ ਦੀ ਦੁਨੀਆ

ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ, ਜਿੱਥੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ, ਉੱਥੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ?

ਇਹ ਗੱਲ ਹੈ 1951 ਦੀ। ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਰਾਇਲ ਨੇਵੀ (Royal Navy) ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਜਹਾਜ਼, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸੀ HMS Challenger II, ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ (Pacific Ocean) ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਐਡਵਾਂਸਡ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ (advanced technology), ‘ਈਕੋ ਸਾਊਂਡਿੰਗ‘ (Echo Sounding) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਤਲ ਵੱਲ ਆਵਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ (sound waves) ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾਈ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ।

ਇੱਕ ਦਿਨ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਯੰਤਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜੀਬ ਰੀਡਿੰਗ ਦਿਖਾਈ। ਗਹਿਰਾਈ ਅਚਾਨਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਧ ਗਈ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਕਵਿਪਮੈਂਟ (equipment) ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਖਰਾਬੀ ਹੈ, ਪਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ‘ਤੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਪੁਆਇੰਟ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਜਹਾਜ਼, Challenger II, ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪੁਆਇੰਟ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਚੈਲੇਂਜਰ ਡੀਪ‘ (Challenger Deep) ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮਾਰੀਆਨਾ ਟ੍ਰੈਂਚ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹੀ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੀਵੀਂ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੁਨੀਆ ਵਰਗਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆ ਜੋ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਘਾਤਕ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇੱਥੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ ਹੈ – ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਹਨੇਰਾ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਕਿਰਨ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ 1000 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ, ਅਤੇ ਚੈਲੰਜਰ ਡੀਪ ਤਾਂ ਲਗਭਗ 11,000 ਮੀਟਰ ਡੂੰਘਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ, ਇੱਥੇ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ (temperature) ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ, ਲਗਭਗ 1 ਤੋਂ 4 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ, ਯਾਨੀ ਜੰਮਣ ਬਿੰਦੂ (freezing point) ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ।

ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਇੱਥੇ ਦਾ ਦਬਾਅ (pressure)। ਚੈਲੰਜਰ ਡੀਪ ਦੀ ਤਹਿ ‘ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਦਬਾਅ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 1,100 ਗੁਣਾ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਨਹੁੰ ਜਿੰਨੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ SUV ਕਾਰ ਦਾ ਭਾਰ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ 1600 ਹਾਥੀ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹੋਣ। ਇਹ ਦਬਾਅ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਟੀਲ ਨੂੰ ਵੀ ਮੋੜ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਲ ਵਿੱਚ ਕੁਚਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਸਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਾਓ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ, ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੁੱਠਾ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿਓ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਸਦੀ ਚੋਟੀ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਹੋਵੇਗੀ!

---

ਪਾਤਾਲ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ: ਅਥਾਹ ਗਹਿਰਾਈ ਦੇ ਰਹੱਸਮਈ ਜੀਵ

ਕੀ ਇੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਬਾਅ, ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ, ਅਤੇ ਠੰਢ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੀਵਨ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੈ “ਹਾਂ!” ਇਹ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਦਭੁਤ ਅਨੁਕੂਲਤਾ (adaptation) ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਬੂਤ ਹੈ।

ਚੈਲੰਜਰ ਡੀਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਠੋਰ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਿਲੱਖਣ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਢਾਲ ਲਿਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਊਰਜਾ ਦਾ ਆਮ ਸਰੋਤ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ (photosynthesis), ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਜੀਵ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉੱਪਰੋਂ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ (organic matter) ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ “ਸਮੁੰਦਰੀ ਬਰਫ਼” (marine snow) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ, ਕੀਮੋਸਿੰਥੇਸਿਸ (chemosynthesis), ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਥਰਮਲ ਵੈਂਟਸ (hydrothermal vents) ਹਨ – ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ‘ਤੇ ਦਰਾਰਾਂ ਜਿੱਥੋਂ ਗਰਮ, ਰਸਾਇਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ – ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਈਕੋਸਿਸਟਮ (ecosystem) ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ।

ਇੱਥੇ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਜੀਵ ਕਿਸੇ ਸਾਇੰਸ-ਫਿਕਸ਼ਨ ਫਿਲਮ ਦੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਮਾਰੀਆਨਾ ਸਨੇਲਫਿਸ਼ (Mariana snailfish), ਜੋ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮੱਛੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਰੀਰ ਲਗਭਗ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ (transparent) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਖੋਪੜੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਅਥਾਹ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਝੱਲ ਸਕੇ। ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਐਮਫੀਪੌਡਸ (giant amphipods) ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਝੀਂਗੇ ਵਰਗੇ ਜੀਵ ਹਨ ਪਰ ਆਮ ਨਾਲੋਂ 20 ਗੁਣਾ ਵੱਡੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਅਜੀਬ ਸਮੁੰਦਰੀ ਖੀਰੇ (sea cucumbers) ਅਤੇ ਜ਼ੈਨੋਫਾਈਓਫੋਰਸ (xenophyophores) ਵਰਗੇ ਇੱਕ-ਸੈੱਲੀ ਜੀਵ ਹਨ ਜੋ ਰੇਤ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਇਓਲੂਮਿਨਸੈਂਸ (bioluminescence) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਜਾਂ ਸਾਥੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।

---

ਮਨੁੱਖੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ: ਪਾਤਾਲ ਦੇ ਯਾਤਰੀ

ਕਿਹੜੇ ਬਹਾਦਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਰਗੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ ਹੈ? ਚੰਦ ‘ਤੇ 12 ਲੋਕ ਤੁਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਚੈਲੰਜਰ ਡੀਪ ਦੀ ਤਹਿ ‘ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਲੋਕ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ।

ਪਹਿਲੀ ਮਨੁੱਖੀ ਯਾਤਰਾ 23 ਜਨਵਰੀ, 1960 ਨੂੰ ਹੋਈ। ਸਵਿਸ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਜੈਕ ਪਿਕਾਰਡ (Jacques Piccard) ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨੇਵੀ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਡੌਨ ਵਾਲਸ਼ (Don Walsh) ਨੇ “ਟ੍ਰਾਈਐਸਟ” (Trieste) ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਣਡੁੱਬੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਬੈਥੀਸਕੈਫ (bathyscaphe) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਲੱਗੇ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਤਹਿ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਣਡੁੱਬੀ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਦਰਾਰ ਆ ਗਈ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਉੱਥੇ 20 ਮਿੰਟ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਮੱਛੀਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੰਨੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੀਵਨ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 50 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਇਨਸਾਨ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਫਿਰ, 2012 ਵਿੱਚ, ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਖੋਜੀ, ਜੇਮਸ ਕੈਮਰਨ (James Cameron), ਨੇ ਇਹ ਕਾਰਨਾਮਾ ਇਕੱਲੇ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ “ਡੀਪ ਸੀ ਚੈਲੰਜਰ” (Deepsea Challenger) ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਲੰਬਕਾਰੀ ਪਣਡੁੱਬੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਰਹੇ, ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਹਾਈ-ਡੈਫੀਨੇਸ਼ਨ 3D ਵਿੱਚ ਫਿਲਮਾਂਕਣ ਕੀਤਾ।

ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਮਰੀਕੀ ਖੋਜੀ, ਵਿਕਟਰ ਵੈਸਕੋਵੋ (Victor Vescovo) ਨੇ ਆਪਣੇ “ਫਾਈਵ ਡੀਪਸ ਐਕਸਪੀਡੀਸ਼ਨ” (Five Deeps Expedition) ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਚੈਲੰਜਰ ਡੀਪ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ, ਕੈਥੀ ਸੁਲੀਵਾਨ (Kathy Sullivan), ਨੂੰ ਵੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਲੈ ਕੇ ਗਏ। ਇਹ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਖੋਜ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

---

ਸਿੱਟਾ: ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਸੰਸਾਰ

ਤਾਂ ਦੋਸਤੋ, ਇਹ ਸੀ ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ ਦੀ ਕਹਾਣੀ – ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਛੁਪਿਆ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੰਸਾਰ ਜੋ ਸਾਡੀ ਕਲਪਨਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਟੱਕਰ ਨਾਲ ਬਣੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖਾਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਾਣਿਆ ਕਿ ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਹਿੱਸੇ, ਚੈਲੰਜਰ ਡੀਪ, ਵਿੱਚ ਦਬਾਅ, ਹਨੇਰਾ ਅਤੇ ਠੰਢ ਦਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਠੋਰ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜੀਵਨ ਉੱਥੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਬਹਾਦਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਖੋਜ ਦੇ ਨਵੇਂ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਆਪਣਾ ਗ੍ਰਹਿ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ, ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਰਹੱਸਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਅਸੀਂ ਬਾਹਰੀ ਪੁਲਾੜ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਹਾਂ, ਉੱਨਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਖੋਜਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਾਕੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇਸ ਡੂੰਘੇ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਾਰੀਆਨਾ ਟਰੈਂਚ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਗੱਲ ਕਿਹੜੀ ਲੱਗੀ? ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਕੁਮੈਂਟ ਸੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ।

ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪੋਸਟ ਪਸੰਦ ਆਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਈਕ (Like) ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ (Share) ਕਰਨਾ ਨਾ ਭੁੱਲਣਾ। ਅਤੇ ਸਾਡੇ Blog ਨੂੰ ਸਬਸਕ੍ਰਾਈਬ (Subscribe) ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਲਓ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਰੋਮਾਂਚਕ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਸਕੋ। ਰੱਬ ਰਾਖਾ!