The City That Disappeared in 24 Hours! 🌋 the Shocking Story of Pompeii

The City That Disappeared in 24 Hours! 🌋 the Shocking Story of Pompeii, ਪੌਂਪੇਈ ਅਤੇ ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ: ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜੰਮੇ ਦੋ ਰੋਮਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਕਹਾਣੀ 🌋 ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੋਸਤੋ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ (Punjabi FactoPedia) ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ! ਮੈਂ ਹਾਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ।

ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ 2000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੰਦਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਥੀਏਟਰ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਦੀਵਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਕੋਈ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਪੌਂਪੇਈ (Pompeii) ਦੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋ ਇੱਕੋ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਹਿਰ ਹੇਠ ਦੱਬਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ 1600 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਓਹਲੇ ਹੋ ਗਿਆ।

ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਫਟਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਤਬਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੋ ਇੱਕ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ (Volcano) ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ? ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਾਂਗੇ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੌਂਪੇਈ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ (Herculaneum) ਦੀ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।

ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਾਂਗੇ:

• ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੌਂਪੇਈ ਅਤੇ ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸੀ?
• 79 AD ਦੇ ਉਸ ਭਿਆਨਕ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਮਾਊਂਟ ਵੇਸੂਵੀਅਸ (Mount Vesuvius) ਕਿਵੇਂ ਫਟਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਕਿਵੇਂ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ?
• ਅਤੇ, 1600 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਗੁੰਮ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਕੀ ਮਿਲਿਆ?

ਆਓ, ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵਿਕ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ (archaeological treasures) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੀਏ।

---

ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ: ਪੌਂਪੇਈ ਦਾ ਇੱਕ ਦਿਨ

ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੌਂਪੇਈ ਇੱਕ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਰੋਮਨ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ। ਲਗਭਗ 15,000 ਤੋਂ 20,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਸੀ।

ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉੱਥੇ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਥਾਂ (chariots) ਦੇ ਪਹੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ। ਸਾਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ (forums) ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਮਿਲਦੀ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਸਮਾਨ ਖਰੀਦਦੇ, ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਦੇ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮੰਦਰ, ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਜਨਤਕ ਇਸ਼ਨਾਨ-ਘਰ (public baths), ਇੱਕ ਥੀਏਟਰ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਐਮਫੀਥੀਏਟਰ (amphitheater) ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗਲੈਡੀਏਟਰਾਂ (gladiators) ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਵਿਲਾ” (villas) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਰੰਗੀਨ ਫਰੈਸਕੋ (frescoes) ਅਤੇ ਫਰਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮੋਜ਼ੇਕ (mosaics) ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਬੇਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੋਟੀਆਂ ਪੱਕ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਥਰਮੋਪੋਲੀਆ” (thermopolia) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ‘ਤੇ ਗਾਹਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ।

ਇਸਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ, ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਪਰ ਵਧੇਰੇ ਅਮੀਰ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਰਿਜ਼ੋਰਟ (resort town) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮਾਊਂਟ ਵੇਸੂਵੀਅਸ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਲਈ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹਰਾ-ਭਰਾ ਪਹਾੜ ਸੀ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ‘ਤੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਅਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਹੇਠ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।

---

ਕਹਿਰ ਦਾ ਦਿਨ: ਵੇਸੂਵੀਅਸ ਦਾ ਵਿਸਫੋਟ

79 AD ਦੇ ਉਸ ਭਿਆਨਕ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਮਾਊਂਟ ਵੇਸੂਵੀਅਸ ਕਿਵੇਂ ਫਟਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਕਿਵੇਂ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ? ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਤਾਰੀਖ 24 ਅਗਸਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਪਲੀਨੀ ਦਾ ਯੰਗਰ (Pliny the Younger) ਦੇ ਪੱਤਰਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਸਫੋਟ ਸ਼ਾਇਦ ਅਕਤੂਬਰ ਜਾਂ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਉਸ ਦਿਨ, ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਕਰੀਬ, ਇੱਕ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਮਾਊਂਟ ਵੇਸੂਵੀਅਸ ਦਾ ਸਿਖਰ ਉੱਡ ਗਿਆ। ਇਸਨੇ ਲੱਖਾਂ ਟਨ ਗਰਮ ਸੁਆਹ (ash), ਪਿਊਮਿਸ (pumice – ਹਲਕਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਪੱਥਰ), ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਨੂੰ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਈਨ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ, ਪੌਂਪੇਈ ‘ਤੇ ਪਿਊਮਿਸ ਅਤੇ ਸੁਆਹ ਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਘੰਟਿਆਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਇਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ (phase) ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।

ਪਰ ਅਸਲ ਕਹਿਰ ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਸੀ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਢਹਿ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਫਲੋ (pyroclastic flows) ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਇਹ ਸੁਆਹ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ, ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਗਰਮ (400°C ਤੋਂ ਵੱਧ) ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ (100 km/h ਤੋਂ ਵੱਧ) ਬੱਦਲ ਸੀ ਜੋ ਪਹਾੜ ਦੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਲ ਵਿੱਚ ਸਾੜ ਕੇ ਸੁਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।

---

ਦੋ ਸ਼ਹਿਰ, ਦੋ ਕਿਸਮਤਾਂ: ਪੌਂਪੇਈ ਬਨਾਮ ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ

ਪੌਂਪੇਈ ਅਤੇ ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਵੇਸੂਵੀਅਸ ਦੇ ਕਹਿਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ (preservation) ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ।

ਪੌਂਪੇਈ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਦੂਰ ਸੀ। ਉਸ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਘੰਟਿਆਂ ਤੱਕ ਸੁੱਕੀ, ਹਲਕੀ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਪਿਊਮਿਸ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਹੋਈ। ਇਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 4 ਤੋਂ 6 ਮੀਟਰ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਹੇਠ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਉਪਰਲੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤਾਂ ਤਾਂ ਢਹਿ ਗਈਆਂ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਹੇਠਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਾੜਿਆ ਨਹੀਂ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਫਲੋ ਨੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਸ਼ਹਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਦੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਉਸ ‘ਤੇ ਸੁਆਹ ਦੀ ਬਾਰਸ਼ ਘੱਟ ਹੋਈ, ਪਰ ਉਹ ਪਾਈਰੋਕਲਾਸਟਿਕ ਫਲੋ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਿਆ। ਇਹ ਗਰਮ, ਗਿੱਲਾ ਵਹਾਅ ਇੱਕ ਗਰਮ ਚਿੱਕੜ (hot mud) ਵਾਂਗ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭਰ ਗਿਆ। ਇਸਨੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਤੱਕ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਬੇਹੱਦ ਗਰਮੀ ਨੇ ਲੱਕੜ, ਕੱਪੜੇ, ਭੋਜਨ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਪਾਇਰਸ ‘ਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ (papyrus scrolls) ਵਰਗੀਆਂ ਜੈਵਿਕ ਚੀਜ਼ਾਂ (organic materials) ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਕਾਰਬਨਾਈਜ਼ (carbonize) ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਯਾਨੀ ਕੋਲੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਫਰਨੀਚਰ, ਦਰਵਾਜ਼ੇ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਸੜੇ ਹੋਏ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਵੀ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਜੋ ਪੌਂਪੇਈ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਵਿੱਚ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿ ਗਈਆਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੌਂਪੇਈ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਢਹਿ ਗਈਆਂ ਸਨ।

ਦੋਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰੋਮਨ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਝਲਕ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

---

ਮੁੜ-ਖੋਜ: ਇੱਕ ਗੁੰਮ ਹੋਈ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼

1600 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਗੁੰਮ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਕੀ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ? ਵੇਸੂਵੀਅਸ ਦੇ ਫਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੌਂਪੇਈ ਅਤੇ ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਮੋਟੀ ਪਰਤ ਹੇਠ ਦੱਬ ਗਏ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਮਿਟ ਗਏ।

16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਹਿਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਮਿਲੇ, ਪਰ ਅਸਲ ਖੋਜ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਖੁਦਾਈ ਇੱਕ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਖੋਜ (treasure hunt) ਵਾਂਗ ਸੀ। ਪਰ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਗਿਉਸੇਪੇ ਫਿਓਰੇਲੀ (Giuseppe Fiorelli) ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੇ ਖੁਦਾਈ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਵਸਥਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਖੋਦਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।

ਉਸਨੇ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੱਬੇ ਗਏ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਖਤ ਸੁਆਹ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ (hollow voids) ਬਣ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਫਿਓਰੇਲੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ: ਉਸਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪਲਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਪੈਰਿਸ (plaster of Paris) ਭਰਿਆ। ਜਦੋਂ ਪਲਾਸਟਰ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੀ ਸੁਆਹ ਨੂੰ ਹਟਾਇਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਪੀੜਤਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਬੁੱਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਇਹ ਪਲਾਸਟਰ ਕਾਸਟ (plaster casts) ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਨ – ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਢੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਸਟ ਪੌਂਪੇਈ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਭਾਵੁਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।

---

ਸਿੱਟਾ: ਸੁਆਹ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਸਬਕ

ਤਾਂ ਦੋਸਤੋ, ਇਹ ਸੀ ਪੌਂਪੇਈ ਅਤੇ ਹਰਕੁਲੇਨੀਅਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ – ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਜਿਸਨੇ ਦੋ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕੈਪਸੂਲ (time capsule) ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ। ਅੱਜ, ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਲ (UNESCO World Heritage Sites) ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪੌਂਪੇਈ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੋਮਨ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਝਲਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਰ ਅਤੇ ਉਮੀਦਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਪਲਾਸਟਰ ਕਾਸਟ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਤਾਰੀਖਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਅਥਾਹ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੀ ਵੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਖੋਜ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਾਡੀ ਇੱਛਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ। ਪੌਂਪੇਈ ਦੀ ਸੁਆਹ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੱਬੀ ਦੁਨੀਆ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ।

---

ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੌਂਪੇਈ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਿਹੜੀ ਲੱਗੀ? ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਕੁਮੈਂਟ ਸੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ।

ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪੋਸਟ ਪਸੰਦ ਆਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਈਕ (like) ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ (share) ਕਰਨਾ ਨਾ ਭੁੱਲਣਾ। ਅਤੇ ਸਾਡੇ Blog ਨੂੰ ਸਬਸਕਰਾਈਬ (subscribe) ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਲਓ।