Earthquake With 8 Lakh Deaths! 😱 the Story of the Biggest Earthquakes in History

Earthquake With 8 Lakh Deaths! 😱 The Story of The Biggest Earthquakes in History: ਧਰਤੀ ਕਿਉਂ ਕੰਬਦੀ ਹੈ? ਜਾਣੋ ਭੁਚਾਲਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ! ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੋਸਤੋ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ (Punjabi FactoPedia) ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ!

ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੈਠੇ ਹੋ, ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਤੁਹਾਡਾ ਘਰ, ਤੁਹਾਡਾ ਪੂਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਕੰਬਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਇਹ ਹੈ ਭੁਚਾਲ – ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਾਕਤ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਜੀਵਤ, ਧੜਕਦੇ ਹੋਏ ਗ੍ਰਹਿ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਕੁਝ ਭੁਚਾਲ ਕੁਝ ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮਲਬੇ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਧਾਰਨ ਜਿਹੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਛੁਪੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਅੱਜ ਦੀ ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਇਸੇ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਾਂਗੇ:

• ਧਰਤੀ ਆਖਰ ਕੰਬਦੀ ਕਿਉਂ ਹੈ?
• ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਾਨਲੇਵਾ ਭੁਚਾਲ ਕਿਹੜਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 8 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ?
• ਅਤੇ, ਅੱਜ ਤੱਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਯਾਨੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭੁਚਾਲ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਆਇਆ?

ਆਓ, ਮਿਲ ਕੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਚੱਲੀਏ ਅਤੇ ਭੁਚਾਲਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਜਾਣੀਏ।

---

ਭੁਚਾਲ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ: ਧਰਤੀ ਕਿਉਂ ਕੰਬਦੀ ਹੈ?

ਧਰਤੀ ਆਖਰ ਕੰਬਦੀ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਇਸਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਪਰਤ, ਜਿਸਨੂੰ ਕ੍ਰਸਟ (crust) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਠੋਸ ਟੁਕੜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ (tectonic plates) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਲੇਟਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਗਰਮ, ਪਿਘਲੇ ਹੋਏ ਮੈਂਟਲ (mantle) ਦੇ ਉੱਪਰ ਤੈਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਪਾਣੀ ‘ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਟੁਕੜੇ।

ਇਹ ਪਲੇਟਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਹਿਲਜੁਲ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ – ਲਗਭਗ ਓਨੀ ਹੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਜਿੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਨਹੁੰ ਵਧਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਪਲੇਟਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਫਾਲਟ ਲਾਈਨਾਂ (fault lines) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਗੜਬੜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਾਲਟ ਲਾਈਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਦੋ ਪਲੇਟਾਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਰਗੜ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਪਲੇਟਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਧੱਕਾ ਮਾਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਸੇ ਹੋਏ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਊਰਜਾ ਜਾਂ ਤਣਾਅ (stress) ਇਕੱਠਾ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲਾਂ, ਦਹਾਕਿਆਂ, ਜਾਂ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਇਹ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ, ਅਚਾਨਕ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਤਣਾਅ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਪਲੇਟਾਂ ਇੱਕਦਮ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਝਟਕੇ ਨਾਲ, ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਸਾਰੀ ਊਰਜਾ ਭੂਚਾਲੀ ਤਰੰਗਾਂ (seismic waves) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਤਰੰਗਾਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਹਿੰਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਬਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਭੁਚਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

---

ਸਭ ਤੋਂ ਜਾਨਲੇਵਾ ਦਿਨ: ਸ਼ਾਂਕਸੀ, 1556

ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਾਨਲੇਵਾ ਭੁਚਾਲ ਕਿਹੜਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 8 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਸਾਨੂੰ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

23 ਜਨਵਰੀ, 1556 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ, ਚੀਨ ਦੇ ਸ਼ਾਂਕਸੀ (Shaanxi) ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਭੁਚਾਲ ਆਇਆ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਭੁਚਾਲ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ (magnitude) ਰਿਕਟਰ ਸਕੇਲ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 8.0 ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਾਨਲੇਵਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਾਰਨ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਸਨ।

ਉਸ ਸਮੇਂ, ਸ਼ਾਂਕਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ “ਯਾਓਡੋਂਗ” (yaodongs) ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਕਲੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਗੁਫਾਵਾਂ ਲੋਏਸ (loess) ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਰਮ, ਭੁਰਭੁਰੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਖੋਦ ਕੇ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸਸਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਠੰਢੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਭੁਚਾਲ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਇਹੀ ਘਰ ਕਬਰਾਂ ਬਣ ਗਏ। ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਝਟਕਿਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਨਰਮ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਢਹਿ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਾ ਦੱਬੇ ਗਏ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਭੁਚਾਲ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਏ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ (landslides) ਕਾਰਨ ਲਗਭਗ 8,30,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ! ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ 60% ਆਬਾਦੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ 60 ਫੁੱਟ ਚੌੜੀਆਂ ਦਰਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪੈ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭੁਚਾਲ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਸਿਰਫ਼ ਉਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਜ, ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ, ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

---

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ: ਚਿਲੀ, 1960

ਹੁਣ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ, ਯਾਨੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਭੁਚਾਲ ਦੀ। ਇਹ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਆਇਆ?

ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ 22 ਮਈ, 1960 ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਚਿਲੀ (Chile) ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਉਸ ਦਿਨ, ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ, ਵਾਲਦੀਵੀਆ (Valdivia) ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਭੁਚਾਲ ਆਇਆ ਜਿਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। 9.5 ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ! ਇਹ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਊਰਜਾ ਸੀ ਜਿੰਨੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਬੰਬਾਂ ਦੇ ਫਟਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਭੁਚਾਲ ਜਿਸ ਫਾਲਟ ਲਾਈਨ ‘ਤੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਲਗਭਗ 1000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਖਿਸਕ ਗਈ ਸੀ। ਜ਼ਮੀਨ ਲਗਭਗ 10 ਮਿੰਟਾਂ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਬਦੀ ਰਹੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਇਸਨੇ ਚਿਲੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮਲਬੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਕਹਾਣੀ ਇੱਥੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।

ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਭੁਚਾਲ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਆਇਆ ਸੀ, ਇਸਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਉੱਪਰ-ਹੇਠਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਸੁਨਾਮੀ (tsunami) ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਕੁਝ ਲਹਿਰਾਂ 80 ਫੁੱਟ ਤੱਕ ਉੱਚੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਸੁਨਾਮੀ ਸਿਰਫ਼ ਚਿਲੀ ਦੇ ਤੱਟ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਟਕਰਾਈ, ਬਲਕਿ ਇਸਨੇ ਪੂਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਸਾਗਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ। ਲਗਭਗ 15 ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਹਵਾਈ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ। ਲਗਭਗ 22 ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ, 10,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਇਹ ਜਪਾਨ ਦੇ ਤੱਟ ਨਾਲ ਟਕਰਾਈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ। ਇਸਨੇ ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਅਤੇ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਭੁਚਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੂਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ‘ਤੇ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

---

ਕੰਬਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਜੀਵਨ: ਆਧੁਨਿਕ ਤਿਆਰੀ

ਤਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੇਵੱਸ ਹਾਂ? ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਭੁਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਿਖਾਏ ਹਨ।

ਅੱਜ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੀਸਮੋਗ੍ਰਾਫ (seismographs) ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜੋ ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਲਚਲ ‘ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। GPS ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਦੀ ਸਟੀਕਤਾ ਨਾਲ ਮਾਪ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਭੁਚਾਲ ਆਉਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਭੁਚਾਲ ਦੀ ਸਹੀ-ਸਹੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ (predict) ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਦਿਨ ਜਾਂ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਆਵੇਗਾ।

ਇਸ ਲਈ, ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਬਚਾਅ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਨੇ ਭੁਚਾਲ-ਰੋਧਕ (earthquake-resistant) ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਸੰਭਵ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਸ ਆਈਸੋਲੇਸ਼ਨ (base isolation) ਪੈਡ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਕੰਬਣ ‘ਤੇ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਚਕੀਲੇ (flexible) ਸਮਾਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਝਟਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿ ਸਕਣ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਨਤਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਾਅ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਜਾਪਾਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹੀ ਭੁਚਾਲ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। “ਡ੍ਰੌਪ, ਕਵਰ, ਅਤੇ ਹੋਲਡ ਆਨ” (Drop, Cover, and Hold On) ਇੱਕ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੰਤਰ ਹੈ:

• ਡ੍ਰੌਪ (Drop): ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੂਚਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇ, ਤੁਰੰਤ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਓ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਡਿੱਗਣ ਅਤੇ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਵੋਗੇ।
• ਕਵਰ (Cover): ਕਿਸੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਮੇਜ਼ ਜਾਂ ਡੈਸਕ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵੜ ਜਾਓ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕ ਲਓ। ਜੇ ਕੋਈ ਮੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਮਰੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਜਾਓ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਢੱਕੋ। ਖਿੜਕੀਆਂ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ, ਉੱਚੀਆਂ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਫਰਨੀਚਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਡਿੱਗ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
• ਹੋਲਡ ਆਨ (Hold On): ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਤੁਸੀਂ ਲੁਕੇ ਹੋ, ਉਸਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਫੜ ਲਓ ਅਤੇ ਝਟਕੇ ਰੁਕਣ ਤੱਕ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਿੱਲਦੇ ਰਹੋ।

ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਾਹਰ ਹੋ, ਤਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਓ, ਇਮਾਰਤਾਂ, ਦਰੱਖਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਰੋਕੋ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਹੋ, ਪੁਲਾਂ ਜਾਂ ਓਵਰਪਾਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਨਾ ਰੁਕੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਕਿੱਟ (emergency kit) ਤਿਆਰ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫਸਟ ਏਡ, ਪਾਣੀ, ਸੁੱਕਾ ਰਾਸ਼ਨ, ਟਾਰਚ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਵੱਡੀ ਮੁਸੀਬਤ ਵੇਲੇ ਜਾਨ ਬਚਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

---

ਸਿੱਟਾ: ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਗ੍ਰਹਿ

ਤਾਂ ਦੋਸਤੋ, ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਭੁਚਾਲ ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਠੋਸ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਂਕਸੀ ਦੇ 1556 ਦੇ ਭੁਚਾਲ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਥਾਨਕ ਹਾਲਾਤ ਇੱਕ ਭੁਚਾਲ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਜਾਨਲੇਵਾ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਅਸੀਂ 1960 ਦੇ ਚਿਲੀ ਦੇ ਭੁਚਾਲ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਪੂਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਭੁਚਾਲਾਂ ਦੇ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਸਾਡਾ ਘਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਸਿੱਖਣਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਭੁਚਾਲਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਿਹੜੀ ਲੱਗੀ? ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਕੁਮੈਂਟ ਸੈਕਸ਼ਨ (comment section) ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ।

ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪੋਸਟ ਪਸੰਦ ਆਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਈਕ (Like) ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ (Share) ਕਰਨਾ ਨਾ ਭੁੱਲਣਾ। ਅਤੇ ਸਾਡੇ Blog ਨੂੰ ਸਬਸਕ੍ਰਾਈਬ (Subscribe) ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਲਓ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਦਿਲਚਸਪ ਪੋਸਟਾਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕੋ। ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ ਅਗਲੀ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੋ। ਰੱਬ ਰਾਖਾ!