ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਕੋਲੰਬਸ: ਇੱਕ ਗਲਤੀ ਜਿਸਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ. ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਖੋਜ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਇੱਕ ਮਛਿਆਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਾਲਾ ਯਾਤਰੀ? ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਠੁਕਰਾਇਆ, ਉਹ ਸਪੇਨ ਦੀ ਰਾਣੀ ਨੇ ਕਿਉਂ ਮੰਨ ਲਿਆ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਸ ‘ਚ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ ਕੋਲੰਬਸ, ਪਰ ਮਿਲਿਆ ਅਜਿਹਾ ਮਹਾਦੀਪ ਜੋ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ? ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਕੀ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਮੌਤ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਲੱਭ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਭਾਰਤ? ਇੱਕ ਗਲਤੀ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ — ਪਰ ਸੱਚਾਈ ਕਦੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ?
ਆਓ, ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਰਹੱਸਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹੀਏ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੁਝ ਆਮ ਭਰਮ (myths) ਅਤੇ ਸੱਚਾਈਆਂ (facts) ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ।
ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੋਸਤੋ! ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਸਕੂਲਾਂ ਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਅਸਲ ਸੱਚਾਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ। ਜੀ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਕੋਲੰਬਸ (Christopher Columbus) ਦੀ — ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਖੋਜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ? ਉਹ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਲੱਭਣ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਉਹ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਜਾਣ ਦੀ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਸੋਚੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਕੋਈ ਮਜ਼ਾਕ ਨਹੀਂ — ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਗਲਤਫਹਿਮੀ (misunderstanding) ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਨਕਸ਼ਿਆਂ (maps) ਨੂੰ ਹੀ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਪੱਛਮ ਵੱਲੋਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਸਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸਿੱਧੇ ਰਸਤੇ ਬਣੇ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਨ। ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰਸਤੇ (traditional routes) ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੰਬੇ ਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਸਨ। ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗੋਲ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਪੱਛਮ ਵੱਲੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚਣਾ ਕਾਫੀ ਸੌਖਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਰਕ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਗਣਨਾ (calculations) ਗਲਤ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਤੋਂ ਪਰੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹਾਦੀਪ ਅਮਰੀਕਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਅਮਰੀਕਾ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਤਾਂ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਕੋਲੰਬਸ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਟਾਪੂ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਟਾਪੂ (islands of India) ਹਨ। ਉੱਥੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ (Indians) ਕਿਹਾ, ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਅੱਜ ਵੀ ਨੈਟਿਵ ਅਮਰੀਕਨ (Native American) ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕੋਲੰਬਸ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੁਪਨੇ
ਕੋਲੰਬਸ ਦਾ ਜਨਮ 1451 ਵਿੱਚ ਇਟਲੀ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਜੇਨੋਆ (Genoa) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਮ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਡੋਮੈਨਿਕੋ ਕੋਲੰਬਸ (Domenico Columbus) ਇੱਕ ਆਮ ਮੱਛੀ ਵੇਚਣ ਵਾਲਾ (fish seller) ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਆਮ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ।
ਕੋਲੰਬਸ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਨਾਲ ਖਿੱਚ (fascination with oceans) ਸੀ। ਉਹ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਪੁਰਾਣੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਵਾਜਾਈ (navigation) ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਿਸਬਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲਈ। ਉਥੇ ਉਹ ਤਾਰਿਆਂ, ਹਵਾ ਦੇ ਰੁਖ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਲਹਿਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਪਛਾਣਨਾ ਸਿੱਖ ਗਿਆ ਸੀ।
ਉਸ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੋਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਪੱਛਮ (West) ਵੱਲੋਂ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਲਘੂ (short) ਰਸਤੇ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ — ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਸੋਨਾ, ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਮਸਾਲੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੁੱਲਵਾਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉਸ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਆ ਸਕਣ।
ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਰਾਜਾ ਜਾਂ ਰਾਣੀ (no king or queen) ਉਸਦੇ ਸੁਝਾਅ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਹਰ ਰਾਜੇ-ਰਾਣੀ ਕੋਲੋਂ ਇਨਕਾਰ (rejections) ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ ਤੇ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਯਕੀਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਕੋਈ ਵੀ ਰਾਜ ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਕੋਲੰਬਸ ਨੂੰ ਸਪੇਨ ਦੀ ਰਾਣੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲੀ?
ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਤੇ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਨੂੰ ਸੱਚ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਰਾਜੇ ਕੋਲ ਗਿਆ — ਪਰ ਹਰ ਵਾਰੀ ਉਸਦੇ ਇਸ ਵਿਚਾਰ (idea) ਨੂੰ ਪਾਗਲਪਨ ਹੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਕੋਲੰਬਸ ਸਪੇਨ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਣੀ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ (Queen Isabella I) ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਫਰਡੀਨੈਂਡ (King Ferdinand II) ਸਨ।
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਤੇ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆ। ਪਰ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਜੋ ਤਰਕ (logic) ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਿੱਤੇ, ਉਸ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ (determination) ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਰਾਣੀ ਦਾ ਮਨ ਮੋਹ ਲਿਆ। 1492 ਵਿੱਚ, ਕੋਲੰਬਸ ਨੂੰ ਸਪੇਨ ਦੀ ਰਾਜਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਤਿੰਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਦਿੱਤੇ ਗਏ: ਸਾਂਤਾ ਮਰੀਆ (Santa Maria), ਨੀਨਾ (Nina) ਅਤੇ ਪਿੰਟਾ (Pinta), ਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 90 ਜਹਾਜ਼ੀ (crew members) ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਸਪੇਨ ਦੀ ਰਾਜਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲੇ।
ਉਸਨੇ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਕਰਾਰ (written agreement) ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੇਕਰ ਕੋਲੰਬਸ ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਉੱਥੇ ਦੀ ਵਾਇਸਰਾਏ (viceroy/governor) ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਖੋਜੀ ਗਈ ਦੌਲਤ (wealth) ਵਿੱਚੋਂ ਹਿੱਸਾ ਲਵੇਗੀ।
ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰ
3 ਅਗਸਤ, 1492 ਨੂੰ, ਤਿੰਨ ਜਹਾਜ਼ ਪਲੋਸ ਦੇ ਲਾ ਫਰੋਟਾ (Palos de la Frontera) ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ (objective): ਭਾਰਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਪੱਛਮੀ ਰਸਤਾ ਲੱਭਣਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਸਿਰਫ ਭੂਗੋਲਿਕ ਨਹੀਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੋਖਮ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਸੀ।
ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਿਆ। ਜਹਾਜ਼ੀ (sailors) ਵੀ ਡਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ ਤੇ ਉਹ ਮੰਨਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਕਦੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਰ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਆਸਮਾਨ ਦੇ ਤਾਰੇ, ਵਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਰੀਕਿਆਂ (nautical methods) ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ।
12 ਅਕਤੂਬਰ, 1492 ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ੀ (sailor) ਨੇ ਕੋਲੰਬਸ ਨੂੰ ਉੱਚੀ ਸਾਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ ਤੇ ਕਿਹਾ: “ਲੈਂਡ ਹੋ! (Land ho!)” ਮਤਲਬ ਸਾਹਮਣੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਪਹੁੰਚੇ ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਦੇ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ‘ਤੇ ਜਿਸਨੂੰ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਸੇਨ ਸਲਵਾਡੋਰ (San Salvador) ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।
ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਟਾਪੂ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ (people) ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਇੰਡੀਅਨ (ਭਾਰਤੀ) ਕਿਹਾ। ਇਹ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਅੱਜ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ।
ਕੋਲੰਬਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗਲਤਫਹਿਮੀ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ
ਜਿਸ ਤਾਰੀਖ਼ 12 ਅਕਤੂਬਰ, 1492 ਨੂੰ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਸੇਨ ਸਲਵਾਡੋਰ ‘ਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਰੁਕੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ। 1493, 1498 ਅਤੇ 1502 ਵਿੱਚ ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਹੋਰ ਤਿੰਨ ਯਾਤਰਾਵਾਂ (voyages) ਕੀਤੀਆਂ।
ਉਹ ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਸਾਗਰ (Caribbean Sea), ਸੈਂਟਰਲ ਅਮਰੀਕਾ (Central America) ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ (South America) ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਪਰ ਹਰ ਵਾਰੀ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ (India) ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਮਹਾਦੀਪ (new continent) ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਿਰਫ਼ ਉਸ ਦੀ ਗਲਤ ਫਹਿਮੀ (misunderstanding) ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ — ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ (stubbornness) ਵੀ ਸੀ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਮੇਰੀਗੋ ਵੇਸਪੂੱਚੀ (Amerigo Vespucci) ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਯਾਤਰੀ ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਧਰਤੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਜ਼ਮੀਨ (new landmass) ਹੈ। ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਨਾਮ “ਅਮਰੀਕਾ (America)” ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਇਹ ਆਖ਼ਰੀ ਯਾਤਰਾ (final voyage) ਹੌਂਸਲੇ ਭਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਥਕਾਵਟ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ (political tension) ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾ (failure) ਵਾਲੀ ਸੀ। ਸਪੇਨ ਦੇ ਰਾਜਦਰਬਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਉਹ ਦਰਜਾ (title) ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ।
1506 ਵਿੱਚ, ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਮੌਤ ਤੱਕ ਵੀ ਉਹ ਇਹ ਮੰਨਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਹੀ ਲੱਭ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
ਇਸ ਭੁੱਲ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਸਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਇਸ ਭੁੱਲ ਦੇ ਕਈ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲੇ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਸਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
- ਨਵੇਂ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਖੋਜ: ਅਮਰੀਕਾ, ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਯੂਰਪ ਲਈ ਅਣਜਾਣ ਸੀ, ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਇਸ ਭੁੱਲ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ “ਨਵਾਂ ਸੰਸਾਰ” ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
- ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਟਕਰਾਅ (Cultural Clashes): ਯੂਰਪੀ ਹਕੂਮਤਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਲੋਨੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਨੈਟਿਵ ਅਮਰੀਕਨ (indigenous people) ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸਭ ਕੁਝ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ।
- ਬਸਤੀਵਾਦ (Colonialism) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ: ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਇਸ ਗਲਤ ਖੋਜ ਨੇ ਸਪੇਨ, ਪੁਰਤਗਾਲ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਕਾਲੋਨੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਲੁੱਟ-ਖਸੋਟ, ਗੁਲਾਮੀ ਅਤੇ ਜਨ-ਹਿੰਸਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ।
- ਕੋਲੰਬੀਆਈ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ (Columbian Exchange): ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿਚਕਾਰ ਫਸਲਾਂ (crops), ਜਾਨਵਰ (animals), ਰੋਗ (diseases) ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ।
ਹੁਣ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਭੁੱਲ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:
- ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ: ਅੱਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਕੋਲੰਬਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ “ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਖੋਜੀ” ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸ ਦੀ ਭੁੱਲ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ।
- “ਕੋਲੰਬਸ ਡੇ (Columbus Day)” ਦਾ ਵਿਵਾਦ: ਅਮਰੀਕਾ ‘ਚ “ਕੋਲੰਬਸ ਡੇ” ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮੂਹ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਨੈਟਿਵ ਅਮਰੀਕਨ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ “ਇੰਡੀਜਿਨਸ ਪੀਪਲਜ਼ ਡੇ (Indigenous Peoples’ Day)” ਮਨਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
- ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਪੁਨਰ-ਮੁਲਾਂਕਣ: ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਹੋਇਆ — ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕ ਉਸ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ (criticism) ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨੈਟਿਵ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਮੰਨਣ ਦੀ ਲਹਿਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।
Myths vs Facts, ਨਤੀਜਾ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਸੰਦੇਸ਼
ਆਓ ਕੁਝ ਆਮ ਭਰਮ (myths) ਅਤੇ ਸੱਚ (facts) ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ:
-
📌 Myth 1: ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ (intentionally) ਲੱਭਿਆ।
- ✅ Fact: ਉਹ ਭਾਰਤ ਲੱਭਣ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕਾ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
-
📌 Myth 2: ਕੋਲੰਬਸ ਅਮਰੀਕਾ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਯੂਰਪੀ (first European) ਸੀ।
- ✅ Fact: ਲੀਫ ਏਰੀਕਸਨ (Leif Erikson) ਨਾਂ ਦਾ ਨਾਰਵੇਜੀ ਵਾਇਕਿੰਗ ਉਸ ਤੋਂ 500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
-
📌 Myth 3: ਕੋਲੰਬਸ ਨੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਮੰਨ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਲੱਭ ਗਿਆ ਸੀ।
- ✅ Fact: ਉਹ ਮੌਤ ਤੱਕ ਮੰਨਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅੰਤਮ ਸੰਦੇਸ਼ (Final Message)
ਕੋਲੰਬਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਗਲਤੀਆਂ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਣਾ ਇਹੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚਾਈ (truth) ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ, ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਦੱਸਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਇਨਸਾਨੀ ਗੁਣਵੱਤਾ (human value) ਹੈ।
ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪੋਸਟ ਜਾਣਕਾਰੀਭਰੀ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ। ਕਮੈਂਟ ਕਰਕੇ ਦੱਸੋ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਰੋਚਕ (interesting) ਗੱਲ ਕੀ ਲੱਗੀ।
ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹੋ ਨਹੀਂ — ਸਮਝੋ ਵੀ! ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤੇ ਰੱਬ ਰਾਖਾ!