6,690 Km Long Journey! 🏞️ The Amazing Story of the Nile River.

6,690 Km Long Journey! 🏞️ The Amazing Story of the Nile River. ਨੀਲ ਨਦੀ: ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਜੀਵਨ-ਰੇਖਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਰਹੱਸਾਂ ਦੀ ਖੋਜ 🌊

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੋਸਤੋ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ (Punjabi FactoPedia) ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ! ਮੈਂ ਹਾਂ ਮਨਪ੍ਰੀਤ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਨਦੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਹਾਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੀ ਕੋਈ ਨਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕੀ ਕੋਈ ਨਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕੀ ਕੋਈ ਨਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਬੂਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਨਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ – ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਨਦੀ, ਨੀਲ ਨਦੀ (The Nile)।

6,690 ਕਿਲੋਮੀਟਰ – ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ – ਹੈ ਨਾ? ਇਹੀ ਲੰਬਾਈ ਹੈ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਨਦੀ ਦੀ। ਇਹ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਹਿਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਦੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਇੱਕ ਵਰਦਾਨ ਹੈ, ਇੱਕ ਜੀਵਨ-ਰੇਖਾ ਹੈ ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਾਰੂਥਲ, ਸਹਾਰਾ (Sahara), ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹਰਿਆਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪੱਟੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ (Ancient Egypt) ਦੀ ਮਹਾਨ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਨਦੀ ਵੀ ਹੈ!

ਅੱਜ ਦੀ ਇਸ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਾਂਗੇ:

• ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਨਦੀ ਦਾ ਅਸਲ ਸਰੋਤ (source) ਕੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ?
• ਇਸ ਨਦੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਮਿਸਰ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ (Egyptian Civilization), ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ?
• ਇੱਕ ਨਦੀ ਜੋ ਉਲਟੀ ਦਿਸ਼ਾ, ਯਾਨੀ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ, ਕਿਉਂ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ?
• ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਦੀ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਵਿਵਾਦ ਹਨ?

ਆਓ, ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਦੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨਾਲ ਵਹੀਏ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਰਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੀਏ।

ਮਹਾਨ ਬੁਝਾਰਤ: ਨੀਲ ਦਾ ਰਹੱਸਮਈ ਸਰੋਤ

ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਨਦੀ ਦਾ ਅਸਲ ਸਰੋਤ ਕੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਰਹੱਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰੀ, ਯੂਨਾਨੀ, ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਸਾਰੇ ਇਸ ਬੁਝਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਹੇ।

ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਨੀਲ ਨਦੀ ਇੱਕ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਦੋ ਮੁੱਖ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੋ ਨਦੀਆਂ ਸੂਡਾਨ (Sudan) ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਖਾਰਤੂਮ (Khartoum) ਵਿਖੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

1. ਵ੍ਹਾਈਟ ਨੀਲ (White Nile): ਇਹ ਨੀਲ ਦੀ ਲੰਬੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਪਾਣੀ ਵਧੇਰੇ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਸਾਫ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ “ਵ੍ਹਾਈਟ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਰੋਤ ਮੱਧ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਝੀਲਾਂ (Great Lakes) ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਜਲ ਭੰਡਾਰ (reservoir) ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਝੀਲ (Lake Victoria) ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਬਲੂ ਨੀਲ (Blue Nile): ਇਹ ਛੋਟੀ ਹੈ, ਪਰ ਨੀਲ ਦੇ ਕੁੱਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਲਗਭਗ 85% ਹਿੱਸਾ ਇਸੇ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਰੋਤ ਇਥੋਪੀਆ (Ethiopia) ਦੀ ਟਾਨਾ ਝੀਲ (Lake Tana) ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਇਥੋਪੀਆ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਨਸੂਨ ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਉਪਜਾਊ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ (fertile silt) ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸਦਾ ਰੰਗ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ “ਬਲੂ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਕਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਖੋਜੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਿਚਰਡ ਬਰਟਨ (Richard Burton) ਅਤੇ ਜੌਨ ਹੈਨਿੰਗ ਸਪੀਕ (John Hanning Speke), ਨੇ ਇਸਦੇ ਸਰੋਤ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਖਤਰਨਾਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਆਖਰਕਾਰ, ਸਪੀਕ ਹੀ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਝੀਲ ਹੀ ਵ੍ਹਾਈਟ ਨੀਲ ਦਾ ਅਸਲ ਸਰੋਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਖੋਜ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਬਹਿਸ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ।

ਮਿਸਰ ਦਾ ਵਰਦਾਨ: ਇੱਕ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣਹਾਰ

ਇਸ ਨਦੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਮਿਸਰ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ, ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ? ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹੇਰੋਡੋਟਸ (Herodotus) ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਮਿਸਰ ਨੀਲ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਹੈ”। ਇਹ ਗੱਲ ਅੱਜ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਚ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨੀਲ ਨਦੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਸੀ।

ਮਿਸਰ ਇੱਕ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਾਰਸ਼ ਨਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਹਰ ਸਾਲ, ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਬਲੂ ਨੀਲ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ, ਨੀਲ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੜ੍ਹ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਹੜ੍ਹ ਕੋਈ ਤਬਾਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਵਰਦਾਨ ਸੀ। ਮਿਸਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਾਲਾਨਾ ਹੜ੍ਹ (annual flood), ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ “ਇਨੰਡੇਸ਼ਨ” (Inundation) ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਕੈਲੰਡਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਢਾਲ ਲਿਆ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਫੈਲਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਇਥੋਪੀਆ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਪਜਾਊ, ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪਰਤ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਛਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਉਤਰਦਾ, ਤਾਂ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਖੇਤੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ “ਕਾਲੀ ਧਰਤੀ” (ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ‘ਕੇਮੇਤ’ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ) ‘ਤੇ, ਉਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਣਕ, ਜੌਂ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਸਲਾਂ ਉਗਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਹੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਰਾਮਿਡ (Pyramids) ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਉਣ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਮਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ।

ਨੀਲ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਤੀ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਸੀ, ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਇੱਕ “ਕੁਦਰਤੀ ਹਾਈਵੇ” (natural highway) ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਹ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਢੋਂਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਉੱਗਣ ਵਾਲੇ ਪਪਾਇਰਸ (papyrus) ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਉਹ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਨੀਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਦਾ ਵੀ ਕੇਂਦਰ ਸੀ; ਉਹ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਦੇਵਤਾ, ਹਾਪੀ (Hapi), ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਉਲਟਾ ਵਹਾਅ: ਇੱਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੱਚਾਈ

ਇੱਕ ਨਦੀ ਜੋ ਉਲਟੀ ਦਿਸ਼ਾ, ਯਾਨੀ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ, ਕਿਉਂ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ? ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਨਕਸ਼ੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ “ਉੱਪਰ” ਉੱਤਰ ਅਤੇ “ਹੇਠਾਂ” ਦੱਖਣ ਦੇਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ “ਹੇਠਾਂ” ਯਾਨੀ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿੱਚ, ਪਾਣੀ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ (up or down) ਨਕਸ਼ੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਵਹਿੰਦਾ। ਪਾਣੀ, ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ (gravity) ਦੇ ਨਿਯਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਗੁਰੁਤਾਕਰਸ਼ਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਨੀਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਉਹ ਦਿਸ਼ਾ ਉੱਤਰ ਹੈ, ਦੱਖਣ ਹੈ, ਪੂਰਬ ਹੈ, ਜਾਂ ਪੱਛਮ ਹੈ।

ਨੀਲ ਨਦੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਮੱਧ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਇਥੋਪੀਆ ਦੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ (highlands) ਵਿੱਚ ਹੈ। ਵ੍ਹਾਈਟ ਨੀਲ ਦਾ ਸਰੋਤ, ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਝੀਲ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1,134 ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਬਲੂ ਨੀਲ ਦਾ ਸਰੋਤ, ਟਾਨਾ ਝੀਲ, ਲਗਭਗ 1,829 ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਨੀਲ ਨਦੀ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣਾ ਸਫ਼ਰ ਖਤਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰ (Mediterranean Sea), ਉਸਦੀ ਉਚਾਈ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੀਰੋ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ, ਨੀਲ ਨਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਦਰਤੀ ਢਲਾਣ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਉੱਚੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਹੇਠਾਂ, ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰ ਵੱਲ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਨਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਨੀਲ ਦਾ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਹਿਣਾ ਕੋਈ ਅਜੂਬਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਭੂਗੋਲ ਦਾ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ।

ਆਧੁਨਿਕ ਨੀਲ: ਡੈਮ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ

ਅੱਜ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਦੀ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਵਿਵਾਦ ਹਨ? 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਨੀਲ ਨਾਲ ਮਿਸਰ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾਟਕੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਵਰਦਾਨ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸਾਲਾਨਾ ਹੜ੍ਹ ਹੁਣ ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਮਿਸਰ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸਵਾਨ ਹਾਈ ਡੈਮ (Aswan High Dam) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਡੈਮ ਨੇ ਨੀਲ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ।

ਇਸਦੇ ਕਈ ਫਾਇਦੇ ਹੋਏ: ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖਤਰਾ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਲ ਭਰ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਮਿਲਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਫਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ (hydroelectricity) ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਹੋਏ। ਹੁਣ ਉਹ ਕੀਮਤੀ ਉਪਜਾਊ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਡੈਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੀ ਰੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਿਸਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ (chemical fertilizers) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਡੈਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬਣੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਝੀਲ, ਨਾਸਰ ਝੀਲ (Lake Nasser), ਕਾਰਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਅਬੂ ਸਿੰਬਲ (Abu Simbel) ਵਰਗੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣਾ ਪਿਆ।

ਅੱਜ, ਨੀਲ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੰਡ (water distribution) ਦਾ ਹੈ। ਨੀਲ 11 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਥੋਪੀਆ ਦੁਆਰਾ ਬਲੂ ਨੀਲ ‘ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ “ਗ੍ਰੈਂਡ ਇਥੋਪੀਅਨ ਰੇਨੇਸਾਂਸ ਡੈਮ” (Grand Ethiopian Renaissance Dam – GERD) ਕਾਰਨ ਇਥੋਪੀਆ, ਸੂਡਾਨ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਵਿਚਕਾਰ ਗੰਭੀਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ (geopolitical tensions) ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਿਸਰ ਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਡੈਮ ਉਸਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦੇਵੇਗਾ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਸਦੀ 97% ਆਬਾਦੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸਿੱਟਾ: ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਨਦੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

ਤਾਂ ਦੋਸਤੋ, ਇਹ ਸੀ ਨੀਲ ਨਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ – ਇੱਕ ਨਦੀ ਜੋ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਕੇ, ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸਦੇ ਰਹੱਸਮਈ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ, ਮਿਸਰ ਲਈ ਇਸਦੇ ਵਰਦਾਨ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ, ਇਸਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਹਿਣ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ।

ਨੀਲ ਨਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਹਾਅ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅੱਜ ਵੀ ਵਹਿ ਰਹੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫੈਕਟੋਪੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇਸ ਗਿਆਨ ਭਰਪੂਰ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਨੀਲ ਨਦੀ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਕਿਹੜਾ ਲੱਗਿਆ? ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਕੁਮੈਂਟ ਸੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ।

ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਪੋਸਟ ਪਸੰਦ ਆਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਈਕ (like) ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ (share) ਕਰਨਾ ਨਾ ਭੁੱਲਣਾ। ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਸਬਸਕਰਾਈਬ (subscribe) ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਲਓ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਅਦਭੁਤ ਸਥਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਸਕੋ।